Czy anioły noszą lotnicze kaski ?

Zazwyczaj jestem sceptycznie nastawiony do książek religijnych, około religijnych, a nawet takich, w których wątki religijne, nie są wprost, albo pojawiają się znikomo. Wyjątkiem są Opowieści z Narnii. Z miejsca odrzucam również lekturę polecaną w chrześcijańskiej prasie, i z pewnością nie czytałbym również tego co polecano by w gazetach innowierczych. Przed kilkoma dniami zapoznałem się jednak z propozycjami literackimi na lato, jakie serwuje jeden z takich właśnie periodyków (tych katolickich oczywiście), głównie przez grzeczność dla osoby która mi co jakiś czas podsuwa różne artykuły z tego czasopisma. Moją uwagę przykuł jeden z tytułów, albo też raczej tytuł ten wlazł do mej głowy i uparcie o sobie przypominał. Kino krótkich filmów Marka Stokowskiego, bo to o tej powieści mowa, po przemówiła do mnie. 

Wędrówka  jest bardzo popularnym tematem zarówno w literaturze jak i filmie. Powieści i filmów drogi można by wymieniać setki, jeśli nie tysiące. Bogata w takie scenariusze jest zwłaszcza kultura zachodnia. W polskim kinie znajdzie się kilka przykładów, niektóre nawet dość udane jak Bilet na księżyc. Gorzej z literaturą. Nie przychodzi mi do głowy żaden tytuł, który wykorzystywałby ten, jakby się wydawało, oklepany schemat. Marek Stokowski podszedł do tego tematu zupełnie inaczej. Owszem, tak jak w każdej powieści drogi mamy tu do czynienia z problemem, człowiekiem, który wyrusza z punktu A do bardzo dalekiego punktu B, by spotkać się z kimś, za kim bardzo tęskni. W tym przypadku droga rozpoczyna się gdzieś w Polsce, w małej wiosce, skąd wiedzie do odległej Uppsali, do wybranki serca i jej śmiertelnie chorej siostry. Na tym jednak podobieństwa gatunkowe się kończą. Główny bohater, niejaki M., nie przeżywa po drodze spektakularnych przygód, które zmieniają jego życie. To M. odmienia życie napotykanych ludzi, zjaw żywych i nie żywych. Pomaga dobrym słowem, gestem, zainteresowaniem, które często jest cenniejsze od największych skarbów. M. towarzyszy wierny przyjaciel, pies Wabi, który wszystko obserwuje, analizuje i interweniuje kiedy nadarzy się taka potrzeba. Jest takim trochę Sancho Pansa. Cała opowieść przypomina zresztą Don Kichota, który też wędrował dla wybranki swego serca. Stokowski w pewnym momencie niemal dosłownie nawiązuje do tego klasycznego utworu, gdy wspomina o wiatrakach. To właśnie on, pies Wabi, opowiada nam całą tę historię.   Kino krótkich filmów wyróżnia się również zakończeniem, które autor pozostawia otwartym, bo przecież tak naprawdę żadna droga nigdy się nie kończy.

Kino krótkich filmów to podręcznik prawidłowego życia. Autor uczy nas tego, czego wielu już przedtem próbowało, raczej z mizernymi skutkami. Przestrzega że trzeba zwolnić, wsłuchać się w ciszę i zachwycić rzeczami najmniejszymi, elementarnymi, bo one tworzą całą resztę. Marek Stokowski zapewnia że nie trzeba wędrować hen daleko, by odnaleźć różne światy, i że na każdym kroku natykamy się na rzeczywistości równoległe, bez zbędnego filozofowania i naukowych dysertacji.  Stokowski pisząc Kino, nie tylko ofiarował nam świetną, zabawną i smutną, mądrą literaturę, ale też prawdziwe lekarstwo dla duszy i umysłu. 

Czy anioły noszą lotnicze kaski? Żeby poznać odpowiedź na to pytanie, które jest też spoilerem, musicie przeczytać Kino krótkich filmów.

C.S. Lewis "Mroczna wieża"

Z dzieciństwa pamiętam wielką fascynację cyklem powieściowym Opowieści z Narnii. Pamiętam pierwsze moje spotkanie z tą fantastyczną historią, w pewien sobotni poranek, gdy ze starszym bratem oglądałem po raz pierwszy animowaną adaptację Lwa, Czarownicy i Starej Szafy. Dopiero potem w moje ręce trafił cały cykl książek, które z bratem czytaliśmy na zmianę. Sięgałem po te powieści później jeszcze wiele razy, i niektóre tomy znałem niemal na pamięć. Wiele lat później, dzięki przemiłej redaktor naczelnej portalu dobre książki, miałem okazję poznać prozę Lewisa z nieco innej strony.

Mowa tutaj o wydanym w 2013 roku tomie krótkich form prozatorskich, autorstwa Lewisa, wcześniej raczej nie znanych szerszemu gronu odbiorców, a z pewnością nie polskim czytelnikom. Opowiadania i nowele, zawarte w tym tomie, odnalazł po śmierci autora w jego notatnikach i dokumentach, sekretarz i pomocnik Walter Hooper, jak głosi wstęp napisany przez tegoż właśnie Pana. Rękopisy zostały uratowane przed wrzuceniem do ogna, gdzie trafiło wiele z dokumentów pozostawionych przez zmarłego pisarza. Uważam że niszczenie spuścizny po tak wybitnych osobistościach jest złe, ale jednocześnie twierdzę że nie wszystko co zostało stworzone przez autora, powinno trafić do druku. Najwyraźniej sam Lewis też nie uważał by akurat te konkretne utwory nadawały się do publikacji. Sam fakt że dwa z nich, tytułowa Mroczna wieża, i ostatni w tomie Po dziesięciu latach, urywają się w trakcie, nawet nie wiadomo czy w połowie, czy też bliżej końca, przemawia za tym że takiego tekstu nie powinno się udostępniać. Czytelnik rozczarowany, nie dowie się jak obie historie się zakończyły, czego nie próbuje nawet dojść wspomniany już sekretarz, w wyjaśnieniach do obydwu utworów. 

Generalnie nie przepadam za opowiadaniami. Zanim człowiek zdąży się wczuć w akcję, polubić lub znienawidzić bohaterów, nadchodzi koniec i, albo zostajesz z niczym, albo zaczynasz czytać coś nowego, pobieżnie i niedokładnie, jedną nogą pozostając wciąż w zakończonej opowieści. Nie inaczej sprawa wygląda w przypadku Mrocznej wieży. Jedynie dwa teksty wciągnęły mnie i przypadły mi do gustu, tytułowa nowela i Anioły opiekuńcze. Mroczna wieża zainteresowała mnie swoim nietypowym podejściem do tematyki podróży w czasie, które potem niestety nieco zmalało. Próba uchwycenia filozoficznych rozważań na temat czasu w ramy ścisłej nauki przez pisarza - humanistę z krwi, kości i z duszy, wypada niezbyt przekonująco. Brak zakończenia tej, mimo wszystko zajmującej prozy, sprawił że miałem ochotę wyrzucić książkę przez okno. Anioły opiekuńcze natomiast, ukazały nieco inne oblicze angielskiego, konserwatywnego i nieco skostniałego dżentelmena, który zawsze kojarzy mi się z Antonym Hopkinnsem wcielajacym się w C.S. Lewisa w filmie Cienista dolina. Okazuje się że twórca postaci Alsana miał doś specyficzne poczucie humoru. Anioły przypominają mi też inną świetną powieść z tego gatunku, Kroniki Marsjańskie Raya Bradburyego. Poza tym że akcja obydwu utworów rozgrywa się na Marsie, to u obydwu autorów odnalazłem podobny klimat. Zaskakujące jest jaką wiedzę, lub też wyobraźnie na tyle bogatą, by umożliwić Lewisowi zobaczenie tego jak w przybliżeniu będą wyglądać w przyszłości podróże międzyplanetarne. Opowiadanie powstało przecież znacznie wcześniej, zanim rozpoczął się kosmiczny boom. 

Mroczna wieża spodoba się miłośnikom poza Narnijskiej twórczości Lewisa. Dla mnie jednak, wielkiego fana Ryczipiska i pozostałych niezapomnianych postaci, biorąc też pod uwagę perspektywę czasu, setki przeczytanych książek i obejrzanych filmów, opowiadania te wydają mi się nieco blade, pozbawione ikry i tego czegoś co przyciąga czytelników. Ani porywające, ani zachwycające. Do przeczytania, i szybkiego zapomnienia, bez żalu.

Marian Izaguirre "Tamte cudowne lata"

Tamte cudowne lata to powieść w starym stylu, niedzisiejsza, magiczna jak stara pozytywka babci, z tańczącą małą baletnicą. Zamiast trzymać w ciągłym napięciu, zapierać dech w piersiach zwrotami akcji, prowadzi czytelnika uliczkami ludzkich emocji, przeżyć, tragedii różnego kalibru. Nie pozwala oderwać się od lektury i pozostawia lekki niedosyt, gdy dobrniemy do końca. 

Marian Izaguirre, autorka tej pięknej powieści, pochodzi z Bilbao, ale mieszka w Madrycie, gdzie też umiejscowiła część akcji swojej książki. Historia, którą poznajemy rozgrywa się w dwóch liniach czasowych, w Madrycie lat pięćdziesiątych oraz w Anglii i Francji, głównie w Paryżu, w latach 1900 – 1940, które w pewnym momencie łączą się w jedną. Praktycznie od razu czytelnik orientuje się o co chodzi, że coś takiego będzie mieć miejsce, ale nie umniejsza to przyjemności płynącej z czytania. Głównymi bohaterami powieści są Alice, samotna, nieco tajemnicza angielka w podeszłym wieku, oraz Matias i Lola, małżeństwo prowadzące antykwariat w zapomnianym przez świat zaułku Madrytu. Poznają się przypadkowo, gdy spacerująca Alice, miłośniczka literatury, spotyka Matiasa niosącego pod pachą stertę książek. Śledząc go trafia do antykwariatu, do którego od tej pory zagląda kilka razy w tygodniu. Kobieta chcąc pomóc antykwariuszowi, który ledwie wiąże koniec z końcem, zaczyna po kryjomu podrzucać do sklepu swoje książki, które potem kupuje. W ten sposób w ręce małżeństwa trafiają wspomnienia niezwykłej kobiety, których lektura stanie się podstawą przyjaźni między Alice a Lolą. 

Cudowne lata z pewnością nie przypadną do gustu czytelnikom preferującym powieści o wartkiej akcji i łatwe w odbiorze. Książka ta wymaga bowiem uwagi, skupienia i zaangażowania osoby czytającej, aby odkryć wszystkie drobne niuanse, kolory, odcienie i zdobienia.  Opowieść, w której pozornie nic się nie dzieje, przeradza się w dramat człowieka  dwudziestego wieku, stratowanego przez historię, nieustannie wystawianego na próbę przez los. To również opowieść o sile ducha, pochwała prostego życia, historia miłości, także do literatury. W powieści przewijają się nazwiska znanych pisarzy i poetów, a także tych dzisiaj już zapomnianych. Marian wyraźnie zafascynowana poezją Emily Dickinson, często przytacza fragmenty jej wierszy, oczarowując czytelnika nie tylko swoją prozą, ale również strofami tej pięknej poezji. Poznajemy też nieco lepiej kawałek współczesnej historii Hiszpanii, autorka bowiem delikatnie zarysowuje wątek wojny domowej w Hiszpanii, która pozostawia piętno na całej trójce. 

Czy Tamte cudowne lata mają jakieś wady? Zauważyłem tylko jedną, pewną przewidywalność, o której już wspomniałem. Nie warto jednak skupiać się na wadach, a raczej uwagę poświęcić zaletom, a tych jest znacznie więcej. Przede wszystkim klimat, pełen melancholii, tęsknoty, drobnych radości i ciepłych uśmiechów, tym cenniejszych że przebijających grubą warstwę smutku i zgryzot. To również hołd złożony kulturze, sztuce wysokiej, a przede wszystkim literaturze.

Powieść w trzech aktach

Powieść Jaume Cabré, Jaśnie Pan, wzbudziła moje zainteresowanie podczas tegorocznej edycji Europejskiej Nocy Literatury. Jej fragment wspaniale zagrał Sławomir Orzechowski. Zaintrygowany niezwłocznie udałem się do księgarni by nabyć swój egzemplarz. Potem książka trafiła na półkę, gdzie przeleżała jakiś czas. Musiała odczekać swoje w kolejce, by zostać przeczytaną. Od pierwszych stron wiedziałem że będzie to lektura niezwykła. Nie zdawałem sobie sprawy jak bardzo. 

Akcja powieści rozgrywa się w zimnej i mokrej Barcelonie, na przełomie listopada i grudnia 1799 r. Zbliżający się koniec roku i wieku wzbudza wśród mieszkańców miasta różnorakie emocje, głównie bardzo płytkie, związane z uroczystym The Deum i balem u markiza de Dosrius. Pierwsze sceny powieści ukazują z lekkim przymrużeniem oka śmietankę towarzyską Barcelony podczas przyjęcia u wspomnianego markiza. Tej samej nocy dochodzi do zbrodni. W hotelowym pokoju zostają znalezione zwłoki znanej śpiewaczki, słowika z Orleanu, Marie de l’Aube Desflors . Oskarżonym dokonania morderstwa zostaje młody poeta Andreu, który miał tego pecha że spędził z divą upojny wieczór, pozostawiając  ślad swojej obecności w jej apartamencie. Od tego momentu lekka historyjka o osiemnastowiecznych wyższych sferach przeradza się w smutną opowieść o zepsuciu, zakłamaniu, upadku moralności. Okazuje się że tak naprawdę mamy do czynienia nie z jedną zbrodnią, a czterema. Która z nich jest najgorsza? Autor nie rozstrzyga tego, pozostawiając ocenę czytelnikowi. 

Jaume Cabré, mistrz literatury katalońskiej, dla polskiego miłośnika słowa pisanego, odkryty został dosyć późno, bo zaledwie kilka lat temu ukazały się pierwsze przekłady jego powieści na język polski. To właśnie Jaśnie Pan był tym przełomowym dziełem pisarza, które przyniosło mu nie tylko wiele nagród, ale też sławę i popularność.  Autor bardzo udanie opisuje hiszpańskie realia końca XVIII wieku, nawet niezauważenie przemycając na karty powieści sporą dawkę historii, przy okazji poruszając ważki i ponadczasowy temat moralności i sprawiedliwości. 

Powieść przypomina operę. Takie skojarzenie budzi konstrukcja powieści. Autor podzielił ją, nie wiem czy przypadkowo czy świadomie, na trzy części – trzy akty. Za takim porównaniem przemawia również zamieszczony na końcu książki spis postaci występujących w dramacie, dokładnie tak jak w libretcie. O operze często tez rozmawiają bohaterowie Jaśnie Pana, a dwóch z nich takowe tworzą. Zbyt współczesny język jakim  Cabré opisał wymyśloną przez siebie historię, liczne wulgaryzmy, które włożył w usta swych bohaterów, oraz zbieranina najróżniejszych, przeważnie podłych i obrzydliwych, artystów, karierowiczów, rozpustnych, żądnych władzy osób przywodzi na myśl operetkę czy też nawet burleskę. Chwilami staje się to wręcz irytujące, tak jak ciągłe powtarzanie wieloczłonowych, trudnych do zapamiętania i wypowiedzenia imion oraz nazwisk. 

Mimo tych kilku wad Jaśnie Pan jest świetną powieścią, którą czyta się jednym tchem. Z pewnością spodoba się miłośnikom prozy Zafona, ale też poszukiwaczom literatury niebanalnej, pozbawionej zbędnych udziwnień. Zdecydowanie polecam.   

Erich Segal "Nagrody"

Nagrody Ericha Segala są już czwartą z kolej powieścią tego autora, którą miałem okazję przeczytać, i szczerze powiedziawszy, tym razem pisarz nie sprostał moim oczekiwaniom, które sam wcześniej ustawił bardzo wysoko.

Podobnie jak we wcześniejszych "Doktorach", Segal obrał sobie za bohaterów grupę naukowców i lekarzy, ciężko pracujących nad lekami i wynalazkami wszelakiego rodzaju. Spośród całego wachlarza ciekawych postaci, autor wyróżnił troje, czyniąc ich niejako głównymi bohaterami, i to właśnie przez pryzmat przemyśleń i przeżyć poznajemy całą historię. Typowe dla tego autora. Najwięcej sympatii wzbudza Adam Coopersmith, lekarz-immunolog, który całe swoje dorosłe życie poświęcił kiełkującemu istnieniu, nienarodzonym jeszcze dzieciom i ich matkom. To również najbardziej dramatyczny, i jednocześnie najciekawszy wątek w powieści. Drugi w kolejności interesujących powieściowych charakterów jest Sandy Raven, genialny naukowiec, geriatra i biznesmen. Początkowo zakompleksiony, nieśmiały syn znanego producenta filmowego wzbudza ciepłe uczucia w czytelniku. Wraz z rozwojem akcji sympatię powoli zastępuje irytacja i odrobina zniechęcenia. Jak bardzo można być zaślepionym i zafascynowanym osobą która na to nie zasługuje? Sandy przekonuje się że naprawdę długo, dzięki czemu jego życie osobiste kuleje. Wreszcie na podium jako trzecia staje najmłodsza z tej trójki, Isabel Da Costa, genialne dziecko i fizyk. Dziewczynka cierpi, przez wiele lat rozdarta między dbającego o jej karierę naukową ojca, i matkę, która dla córki wolałaby jednak normalne dzieciństwo.

Powieść jest napisana w taki sposób, że bez dodatkowych nakładów pracy można ją przenieść na srebrny ekran, co też miało miejsce w 2005 roku. Taka filmowa stylistyka czasem może być szkodliwa dla utworu literackiego, i tak jest też w przypadku Nagród. Wiele momentów istotnych dla bohaterów Segal potraktował po macoszemu. To co skąpo zostanie ospisane w scenariuszu filmowym, może byś świetnie zagrane przez aktora. Natomiast w przypadku książek trzeba być naprawdę utalentowanym pisarzem by w zwięzłych słowach oddać powagę sytuacji i ciężar emocji. To niestety autorowi nie wyszło, przez co opowiadana historia wydaje się płytka, banalna, trochę jak telenowela. Wrażenie to pogłębia nagromadzenie zdrad, rozwodów, kochanków, rodzinnych tajemnic, śmiertelnych chorób i innych wielkich tragedii, rodem z hiszpańskojęzycznych tasiemców. Nagrody tracą także na oryginalności postaci. Pomijając już fakt że jest to druga w dorobku Ericha powieść o bardzo podobnej tematyce, to postacie, a zwłaszcza Isabel Da Costa, są wtórne. Odniosłem wrażenie że panna Isabel jest mniej udaną kopią Laury Castelano z "Doktorów".  

A jest to przecież literatura ciekawa, przedstawiająca świat niedostępny nam, zwykłym zjadaczom chleba. Autor, który jako wykładowca akademicki zapewne utrzymywał liczne kontakty ze środowiskiem naukowym, opisuje je dość dokładnie, krytycznie, bez koloryzowania. Czytając Nagrody dochodzimy do smutnego wniosku że większość naukowców pracuje tylko po to by otrzymać nagrodę i uznanie, by błyszczeć na firmamencie, a efekty ich pracy, mające wpływ na poprawę innych ludzi, są dla nich drugorzędne. Nie potrafię też zrozumieć idei jak przyświeca komuś poświęcającemu kawał swojego życia odkryciom, które nawet trudno udowodnić w naszym świecie, czytaj na opuszczając planety Ziemi.

Czytać czy nie czytać ? Decyzję pozostawiam wam. Zasugerować mogę tylko że pominięcie Nagród w czytelniczych planach nie będzie zbrodnią.