Książka zamiast pastylki, czyli Biblioterapia

Biblioterapia to magiczny termin, często mylnie kojarzony z Biblią i Pismem Świętym. Jest to jeden z rodzajów terapii poprzez sztukę, czyli artoterapii. Polega na wykorzystaniu słowa pisanego, prozy, poezji, a także artykułów w czasopismach w leczeniu na przykład depresji. Jest również wykorzystywana przez pedagogów w stosunku do uczniów mających problemy. Różne formy biblioterapii towarzyszą nam na co dzień, z czego często nie zdajemy sobie sprawy.  

Biblioterapia jest terapią polegającą na czytaniu specjalnie wybranych przez terapeutę tekstów. Najważniejszą rolę odgrywa tutaj osobiste zaangażowanie się czytającego i jego reakcje na przeczytane utwory.  Pomaga pokonywać problemy,  koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania, wskazuje wzorce zachowania, wspiera integrację osób niepełnosprawnych i nieprzystosowanych społecznie, pomaga w samoakceptacji, motywuje do dalszej nauki, pomaga zniwelować stres, strach , przełamać nieśmiałość. Swoim korzeniami biblioterapia  sięga odległej przeszłości. Już w starożytnym Egipcie zauważono fakt iż czytanie ma zbawienny wpływ na człowieka, o czym świadczył napis w Bibliotece Aleksandryjskiej - „Lekarstwo na umysł”. Grecki historyk z czasów Cezara Augusta, Diodor Sycylijski, w swoim dziele Biblioteca Historica wspomina również o tym że Ramzes II miał w swym pałacu prywatną bibliotekę, do której wejście zdobił napis „Dom uzdrowienia dla duszy”. Znacznie później, w  średniowiecznym Kairze do celów terapeutycznych wykorzystywano Koran. Również w XVIII wiecznej Europie teksty religijne były wykorzystywane w leczeniu chorób psychicznych, a w XIX wieku w tym celu zaczęto sięgać również po literaturę świecką. 

Jako dyscyplina naukowa biblioterapia zaczęła funkcjonować z początkiem XX wieku. Po raz pierwszy terminu tego użył w 1916 r. amerykański duchowny Samuel  Mc Crothers. Już dwa lata później, w 1919 roku, w Instytucie Bibliopsychologii w Lozannie Nikolaj Rubakin rozpoczyna badania nad reakcjami czytelników, kładąc tym samym podwaliny pod nową dyscyplinę naukową.  W Polsce pierwsze wzmianki o takiej dziedzinie wiedzy pojawiły się dopiero w latach trzydziestych ubiegłego wieku, ale faktycznie zaistniała dopiero w latach sześćdziesiątych. To właśnie wtedy powstały pierwsze polskie definicje biblioterapii. Wydana w 1971 roku Encyklopedia Wiedzy o Książce informuje iż  jest to „stosowanie lektury książek i innych materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego w leczeniu chorych". "Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego" z 1976 r. uszczegóławia  iż jest to "dział psychologii czytelnictwa znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii".

Współczesna biblioterapia dzieli się na instytucjonalną, kliniczną i rozwojową. Ta pierwsza, prowadzona głównie przez lekarzy, skupia się na informowaniu chorego i wyborze możliwie najlepszej dla niego rekreacji. Polega na zastosowaniu odpowiedniej literatury dydaktycznej dostosowanej do indywidualnych  potrzeb. Biblioterapia kliniczna stosowana jest w przypadku pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi. W takim przypadku celem jest umożliwienie choremu „wejrzenia” w głąb siebie, i doprowadzenie do zmiany sytuacji psychicznej. W tego rodzaju terapii wykorzystuje się przede wszystkim literaturę wyobrażeniową, czyli literaturę która opiera się na pewnych charakterystycznych motywach. Ma za zadanie kształtować uczucia, postawy moralne, pogłębiać wiedzę o świecie i życiu, w szczególności o stosunkach społecznych. Motywy te są często przedstawiane w postaci fantastycznych opowieści. W takich przypadkach zajęcia terapeutyczne prowadzone są przez lekarzy we współpracy z bibliotekarzami. Często odbywają się one w środowisku w którym pacjent czuje się bezpiecznie, w domu, w otoczeniu rodziny i bliskich. W biblioterapii rozwojowej wykorzystuje się literaturę wyobrażeniową i dydaktyczną. Dotyczy ona pacjentów zdrowych fizycznie i psychicznie, ale borykających się z istotnym dla nich problemem, którego nie są w stanie sami rozwiązać. Tutaj wyróżniamy biblioterapię reminiscencyjną, odwołującą się do wspomnień, i behawioralną, której celem jest zmiana zachowania uczestników. Oprócz książek i tradycyjnych tekstów pisanych, podczas zajęć terapeutycznych wykorzystuje się również środki wspomagające, książki zabawki, książki mówione, gry edukacyjne, muzykę a nawet filmy. 

Biblioterapia, oprócz tego że pomaga pokonać problemy, podaje wzorce zachowań i nadaje im znaczenie oraz koryguje jeśli są zaburzone,  integruje też osoby niepełnosprawne i nieprzystosowane społecznie. Może przynosić ulgę w cierpieniu, wzmacnia poczucie własnej wartości. Biblioterapia bywa też stosowana podczas treningów, szkoleń, gdy przygotowujemy do pełnienia ważnych ról. Odpowiednio dobrana lektura pomaga też zaakceptowaniu siebie i trudnych sytuacji. Zmniejsza strach, lęk, stres, łagodzi agresję, a także wzmacnia motywację do uczenia się. Jest nieocenioną pomocą dla osób samotnych, nieśmiałych zakompleksionych.

To zaledwie wierzchołek góry lodowej. O biblioterapii można by napisać, i napisano tony artykułów, i setki opasłych tomiszczy. Tym wpisem chciałem tylko zasygnalizować, że coś takiego istnieje.